Sommige analisten zien in de jaren 2020 tot 2022 een periode waarin de wereld structureel is veranderd. Volgens hen breekt een periode van schaarste aan, waarin deglobalisering en protectionisme de boventoon voeren. Waar dat toe leidt? En hoe bitcoin daar een rol in speelt? Lees mee!
Gebrek aan alles
Afgelopen donderdag verscheen op Bloomberg een interessant stuk van Maeva Cousin en Tom Orlik, twee economen verbonden aan Bloomberg Economics. Dat onderzoeksbureau is opgezadeld met de taak om Bloomberg-leden te voorzien van macroeconomische inzichten, waaronder een voorspelling van het wereldwijde bruto binnenlands product, de optelsom van wat alle landen in een jaar tijd aan producten en diensten produceerden. Onlangs is die met 1,6 biljoen dollar naar beneden bijgesteld, en dat verdient toelichting.
Maeva Cousin
Het tijdperk van schaarste is een periode waarin alles op raakt; een structureel gebrek aan alles. Dat wordt gedreven door een tekort aan grondstoffen, een tekort aan energie, disfunctionele toevoerketens, disfunctioneel monetair beleid, economische sancties, protectionisme, klimaatrisico’s en natuurrampen. De wereld is een puzzel geworden waarvan niemand meer weet hoe die gelegd moet worden. Dat heeft met complexiteit te maken: in een wereld waarin alles met elkaar verbonden is, zijn de effecten van gebeurtenissen onvoorspelbaar en overal voelbaar.
Neem de oorlog in Oekraïne. In diverse regio’s mist men daardoor het graanseizoen; meer dan 25 miljoen ton graan kan niet geëxporteerd worden. Diverse landen zijn van die export afhankelijk. “Miljoenen kunnen overlijden”, waarschuwde Egypte, die sterk afhankelijk is van graanleveranties vanuit Oekraïne. Tel daarbij op dat India recent een exportverbod op graan heeft afgevaardigd, die zich daarbij gesterkt voelt door buurland China. En om de som af te maken, drukt droogte in de Verenigde Staten daar de productie van graan en maïs. Kortom: het risico op lokale hongersnoden neemt toe. En waar die toe leiden? Een toegenomen kans op opstand, social unrest, politieke instabiliteit, en burgeroorlog in landen die daardoor getroffen worden. En waar die toe leiden? Toegenomen vluchtelingenstromen. En waar die toe leiden? Tja, ga zo maar door.
Ander voorbeeld. Vanwege de oorlog in Oekraïne is de energiemarkt op spanning komen te staan. Boeren in Brazilië hebben daar last van, en zien zich genoodzaakt om de productie van suikerriet te staken; ze stappen over op de productie van ethanol. Het onvoorziene gevolg van de oorlog? Lagere inkomens in Brazilië en een krapte op de suikermarkt, met als gevolg een stuwend effect op de prijs van tal van levensmiddelen waarin suiker verwerkt is.
Lange tijd hebben we de vruchten geplukt van een wereld die draait op just-in-time-levering en op efficiëntie gerichte productieketens. Maar bovenstaande voorbeelden – en daar zijn er veel meer van – leggen de fragiliteit van die inrichting op een pijnlijke manier bloot. In tijden van crisis valt het als kaartenhuis in elkaar.
Het is natuurlijk niet vreemd dat politici en bestuurders hierop reageren. We zien bijvoorbeeld dat ze naar binnen keren (domestic protectionism), en hun eigen voorraden van grondstoffen en voedsel beschermen. We zien ook dat ze zich afvragen wie ze nog kunnen vertrouwen, met als gevolg een verschuiving van offshoring naar ‘friend-shoring’, en een hernieuwde focus op de binnenlandse productie van producten en diensten die voor het functioneren van het eigen land essentieel zijn. Credit Suisse-strateeg Zoltan Pozsar heeft hier uitvoerig over geschreven en spreekt over de vorming van een nieuwe (monetaire) wereldorde, gekenmerkt door een proces van ‘restocking, reshoring, rearming, & rewiring’. Larry Fink, voorzitter van BlackRock, spreekt over het “einde van de globalisering zoals we dat de afgelopen 3 decennia gekend hebben”, en er zijn er meer van zijn kaliber die er hetzelfde over denken.
‘The Russian invasion of Ukraine has put an end to the globalisation we have experienced over the last three decades,’ Larry Fink wrote in his annual chairman’s letter to shareholders of BlackRock https://t.co/g6rb7ymMu0
— Financial Times (@FinancialTimes) March 24, 2022
Verandering
Rode draad in al deze observaties is een ontwrichting van de stabiliteit die ons de afgelopen decennia heerlijk warm gehouden heeft. En op de achtergrond speelt problematiek die dat effect verder versterkt.
Neem waterschaarste. Wist je dat de de vraag naar schoon water het aanbod ruimschoots overstijgt? In Nederland hebben we daar weinig last van, maar volgens prognoses van de FAO zullen in 2025 maar liefst 1,8 miljard mensen in landen of gebieden leven waar absolute waterschaarste heerst, en tweederde van de wereldbevolking zou te maken kunnen hebben met waterstress. Water is essentieel voor de productie van een breed scala aan goederen.
En wat te denken van onze krimpende beroepsbevolking? Op dit moment is krapte op de arbeidsmarkt al een hot topic in Nederland; er wordt gesproken over een ‘kraptecrisis’. En dan staan we nog maar aan het begin van het voelen van de effecten van vergrijzing. In 2050 leven we met twee tot drie keer zoveel 80-plussers als nu, en zijn er minder 20- tot 65-jarigen per 80-plusser. De gebruikelijke oplossingen zijn ietwat uitgeput. Pensioenleeftijd verhogen? Is al gebeurd. Meer uren werken? De rek is daar redelijk uit. Arbeidsparticipatie verhogen? Die is het afgelopen decennium al flink gestegen. De hoop is dat arbeidsmigranten het gat vullen, maar dan moeten er jaarlijks 50.000 tot 60.000 migranten bijkomen, verspreid over de opleidingsniveaus die we in Nederland kennen. Met de eerder geschetste ontwikkelingen in het achterhoofd, kan dat weleens anders uitpakken dan gehoopt.
Koos Schwartz
Hoewel er nog meer sluimerende crises te noemen zijn, houden we hier even pas op de plaats; dit is ruim voldoende om ‘het gebrek aan alles’ te expliciteren. En voordat het té dystopisch wordt: ik ga er niet vanuit dat de wereld er morgen anders uitziet, of dat we op het punt van totale instorting staan, waarbij we de wereld die we nu kennen, zien verdwijnen in chaos en wanorde.
Sowieso is het goed om bij al het bovengenoemde een kanttekening te plaatsen. We kunnen enkel observeren wat er gebeurt, maar het is onmogelijk om te voorspellen hoe alles weer stabiliseert. Morgen kan het kaartspel weer anders zijn geschud. Dan zijn niet alle taaie problemen ineens opgelost, maar kunnen er wel geheel nieuwe toekomstscenario’s verrijzen. En vergeet niet dat er ook geluiden aan de andere kant te horen zijn; van mensen die menen dat we het einde van globalisering nog niet gezien hebben, tot aan mensen die het enkel qua vorm zien veranderen.
Harry G. Broadman
Afijn, we kunnen in ieder geval vaststellen dat er zich een aantal gebeurtenissen hebben voorgedaan die verandering versnellen. En in die context is het interessant om eens na te denken over de vraag wat bitcoin daar voor rol in kan spelen.
Laatste redmiddel
Net zoals we productieketens op dit moment richting fragmentatie zien bewegen, gebeurt iets soortgelijks met geld. Op het hoogste niveau zien we het bij centrale banken. Van de ene op de andere dag verloor Rusland door sancties toegang tot zijn euro- en dollarreserves. Dat werpt in andere landen de vraag op of die afhankelijkheid van Europa en de VS wel zo’n goed idee is.
Staff Writer
Net zoals landen wegbewegen van de dollar als (enige) reserve door hun portefeuille te diversificeren, zou je kunnen zeggen dat burgers hetzelfde doen: zij roteren weg van staatsgeld de bitcoinwereld in.
Dat gebeurt vooral daar waar verandering wordt opgelegd. Bijvoorbeeld omdat het geldsysteem faalt, zoals in Turkije. Of omdat het de enige manier is om je vermogen te verplaatsen, zoals in het begin van de oorlog van Oekraïne het geval was. Of omdat andere vormen van geld ontoegankelijk voor je zijn geworden, zoals voor de demonstranten in Canada gold.
Ondertussen leven wij nog in onze comfortabele Nederlandse bubbel. Maar veel is er niet voor nodig om die door te prikken. Stel dat Poetin morgen de gasleveranties vanuit Rusland stopzet en Europa zonder komt te zitten. Dat zou voor Poetin een rationele beslissing zijn; op zijn best levert het enkel chaos in het Westen op, op zijn slechtst gaan we er met zijn allen aan ten onder. Wat het precies zou veroorzaken is onduidelijk, maar enorme inflatie en/of diepe economische malaise staat dan zeker op de kaart.
De manieren waarop situaties kunnen veranderen zijn net zo talloos als onvoorspelbaar. Misschien is het hernieuwde spanning tussen noordelijke en zuidelijke Europese lidstaten. Misschien is het een escalerende oorlog en toegenomen vluchtelingenstroom. Misschien is het onrust vanwege een onder- en middenklasse die de eindjes niet meer aan elkaar kunnen knopen. Misschien is het pervers monetair beleid waardoor mensen naar alternatieven op zoek gaan.
Hoe verder we van Nederland verwijderd raken, hoe breder het palet aan manieren waarop grote groepen mensen in de knel kan komen. Bitcoin floreert in knellende omstandigheden, en het heeft er alle schijn van die zich de komende maanden en jaren als een olievlek verspreiden.
En zo ben je als Nederlander met wat bitcoin dubbel verzekerd. Je bent blootgesteld aan de mogelijkheid dat meer en meer burgers zich ertoe wenden als currency of last resort, waardoor het in waarde toeneemt, én je hebt het op zak als je daar zelf – noodzakelijkerwijs – aanspraak op moet maken. In dat geval heeft het tijdperk van schaarste een heel andere betekenis gekregen!
Alex Gladstein