▶ Beluister dit artikel online

Philip R. Lane, hoofdeconoom van de Europese Centrale Bank, legde in het septembernummer van Finance & Development uit waarom Europa volgens hem een digitale euro nodig heeft. Zijn pleidooi klinkt vertrouwd: zonder een digitale variant van centrale bankgeld komt de monetaire stabiliteit in gevaar, dreigen private betaalmonopolies, en verliest Europa de symbolische waarde van de euro in het digitale tijdperk.

Lane wijst op de functie van contant geld als fundament van vertrouwen. Het idee dat iedereen zijn banktegoeden altijd kan omwisselen voor centrale bankgeld, geeft een gevoel van gegarandeerde inwisselbaarheid. Zou cash verdwijnen? Dan moet een digitale euro die rol overnemen. Dit nieuwe geld kan dan gelijk de macht van private netwerken als Visa, Mastercard en Apple Pay indammen. Een publiek alternatief met een Europees karakter; direct het symbool van eenheid waar de EU volgens Lane naar zoekt.

Tot zover de logica. Maar juist als we Lane serieus nemen, doemt er een fundamenteler probleem op. Want de risico’s van private monopolies zijn reëel, alleen is het antwoord dat Brussel voorstelt niet een overtuigend alternatief, maar een halfslachtige publieke monopolie.

Waarom zijn stablecoins zo succesvol? Niet omdat ze centraal worden opgelegd, maar omdat ze een aantal eigenschappen combineren die ze onweerstaanbaar maken: ze zijn grenzeloos, frictieloos, 24/7 verhandelbaar, en vaak vrij eenvoudig te gebruiken zonder bureaucratische drempels. Tokens die echt rondgaan, net als contant geld, maar dan digitaal en programmeerbaar.

Zet daar de contouren van de digitale euro naast en het beeld wordt minder rooskleurig. Wat zich nu aftekent is een munt met kapitaalplafonds (een maximumhoeveelheid die je mag aanhouden, om bankruns te voorkomen), met surveillance by design (volledig inzichtelijk voor de staat), met KYC-drempels die de toegang bemoeilijken, en met onduidelijkheid over de vorm (geen vrij rondgaande tokens). Recent concludeerde een groep Europese hoogleraren dat de online variant van de digitale euro “vooral een extra laag toevoegt bovenop bestaande systemen, zonder duidelijk voordeel voor gebruikers”, terwijl de offline variant technisch nauwelijks uitvoerbaar is en nieuwe risico’s introduceert.

Dat is geen stabiel alternatief, dat is een munt die de nadelen van centralisatie behoudt en de voordelen van innovatie mist. Anders gezegd, waar stablecoins in de praktijk door miljarden dollars aan dagelijkse transacties worden gedragen, blijft de digitale euro steken in politieke symboolwaarde.

Lane spreekt graag over innovatie en efficiëntie, maar juist daar wringt het. Centrale banken zijn geen innovatiehuizen. Hun kracht zit in stabiliteit en in het bedenken en bewaken van spelregels. Innovatie komt uit de markt, uit fintech, uit startups. Daar zitten de prikkels om producten te bouwen die mensen daadwerkelijk gebruiken. Het is veelzeggend dat de belangrijkste vernieuwingen in het betalingsverkeer van de afgelopen tien jaar, van contactloos betalen tot stablecoins en bitcoin, níet uit de kokers van centrale banken kwamen.

De ECB is zich daar ongetwijfeld van bewust, maar voelt desondanks de politieke druk om zichzelf als geopolitieke protagonist naar voren te schuiven. De urgentie? Digitalisering maakt Europa afhankelijker van Amerikaanse aanbieders, terwijl er nog steeds geen Europees betaalmiddel is dat overal werkt. In presentaties benadrukken de centrale bankiers “strategische autonomie” en “pan-Europese innovatie”. Maar wie de technische annexen leest, ziet vooral experimenten die besloten blockchainnetwerken – ja, ze bestaan nog – koppelen aan bestaande infrastructuur als TARGET2 of TIPS.

Dat is ver weg van de vrije, programmeerbare tokens die stablecoins zijn.

Bovendien kleeft er een politieke spanning aan Lane’s redenering. De euro als symbool van eenheid is begrijpelijk, maar burgers ervaren de digitale euro in de beoogde vorm eerder als instrument van controle dan als symbool van integratie. De groep Europese hoogleraren wijst expliciet op het risico dat de digitale euro “een ongeëvenaard niveau van massasurveillance” mogelijk maakt. De digitale euro kan daarmee, ironisch genoeg, het vertrouwen juist ondermijnen in plaats van versterken.

De kernvraag is dus niet of de digitale euro kan bestaan, maar of mensen hem wíllen gebruiken. En tot nu toe kiest de markt met de portemonnee. Stablecoins groeien razendsnel, bitcoin is wereldwijd erkend als digitaal alternatief, en vanuit fintechs blijven nieuwe toepassingen komen. Of Lane gelijk heeft dat publieke alternatieven nodig zijn om private macht te beteugelen, laten we even in het midden. Maar de digitale euro zoals die nu in Brussel wordt ontworpen, concurreert niet werkelijk met private innovaties. Het is een papieren schild waar scherpe zwaarden eenvoudig doorheen prikken.

Een digitale euro is op zichzelf geen slecht idee. Sterker, er zou ruimte kunnen zijn voor een publiek betaalmiddel dat écht dezelfde kwaliteiten biedt als stablecoins. Open standaarden, tokenization, lage drempels, interoperabiliteit. Als Europa dat zou durven, dan kan een digitale euro een aanvulling worden die waarde toevoegt. Maar daar zit de crux: Brussel grossiert zelden in dat soort radicale innovatie. Het resultaat dreigt daarom een munt te worden die tegelijk te gecontroleerd en te onaantrekkelijk is om een rol van betekenis te spelen.

Lane’s betoog is daarmee minder een pleidooi voor de digitale euro, en meer een illustratie van de kloof tussen de ambities van beleidsmakers en de realiteit van de markt. Europa kan wel zeggen dat het een digitale euro “nodig” heeft, maar de vraag blijft of Europeanen dat ook zo ervaren. En zolang de digitale euro niet dezelfde eigenschappen bezit die stablecoins succesvol maken, is de uitkomst voorspelbaar: de markt kiest zelf.

Méér Alpha

Ben je Plus-lid? Dan gaan we door met de volgende onderwerpen:

  1. Moties Baudet: goud naar Nederland, goudspaarrekening en bitcoinreserve
  2. Plasma en stablecoins stelen de show
  3. Wall Street kan niet meer om crypto heen