De tijd van breken en bouwen

Afgelopen week kwam de paniek niet van buiten. Er was geen pandemie, geen natuurramp, geen hack of ongeluk. De stress op de financiële markten kwam deze keer van binnenuit, van de politiek.

President Donald Trump gooide olie op het vuur met een aankondiging die wereldwijd te horen was. Nieuwe importheffingen op Chinese goederen, hogere tol op chips uit Taiwan, extra belasting op Europese auto’s. Een doelbewuste zet. Protectionisme, met de branie van een gokker. En de markten? Die schrokken. De Nasdaq dook omlaag en de volatiliteitsindex (VIX) veerde op als een veer die te lang was ingedrukt.

De vraag is dan: hoe duid je dit? Hoe plaats je beleid dat zó ingrijpend is, zó bewust polariserend, in een groter verhaal? Is dit slechts verkiezingsretoriek, of zijn we getuige van iets diepers, iets structureels? Wat als deze spanning geen storing is, maar een functie? Wat als dit precies is wat hoort bij een samenleving op drift?

Een aantal denkers – historici, economen, systeemdenkers – biedt een lens die helpt om dit soort periodes te begrijpen. Ze kijken niet naar kwartalen, maar naar generaties. Niet naar inflatiecijfers, maar naar beschavingsgolven. En opvallend genoeg komen ze allemaal tot een vergelijkbare conclusie: dit soort perioden, hoe chaotisch ze ook lijken, zijn terugkerend. En ze volgen patronen.

Neem William Strauss en Neil Howe, die in The Fourth Turning beschrijven hoe samenlevingen in cycli bewegen: van groei naar stabiliteit, van stabiliteit naar afbrokkeling, en van afbrokkeling naar crisis. En dan begint het opnieuw. Die crisisfase – waar we volgens hen nu middenin zitten – is het moment waarop oude instituties afbrokkelen, waarin vertrouwen in leiders verdampt, en waarin burgers zich opnieuw moeten uitvinden. Het is het seizoen van confrontatie. Maar ook van transformatie.

Ray Dalio, bekend van Bridgewater en van zijn boek The Changing World Order, kijkt naar imperia. Hij ziet hoe elk rijk, van Nederland tot China tot de VS, door dezelfde fases gaat: creativiteit, groei, decadentie, en afname. In zijn model zitten we in de fase waarin schulden hoog zijn, sociale cohesie afbrokkelt, vertrouwen in geld daalt, en internationale spanningen oplopen. Zijn kaarten met grafieken over oorlog, schuldniveaus en geldontwaarding lezen als een weerkaart met naderend onweer. En toch zegt hij: wie het patroon begrijpt, hoeft niet bang te zijn. Die weet waar hij in de cyclus zit. En dus waar de kansen liggen.

De Russische econoom Kondratieff dacht in lange economische golven van 50 tot 60 jaar. Hij zag hoe innovatie en krediet zorgen voor bloei, en hoe oververzadiging en schulden zorgen voor krimp. Hij noemde het de winter van de cyclus. Geen ramp, maar een reset. Een periode waarin oude sectoren uitsterven, maar waarin nieuwe ideeën hun wortels schieten. Niet de tijd om op safe te spelen, maar om vooruit te denken.

De Amerikaanse historicus en antropoloog Joseph Tainter voegt daar nog iets aan toe. In The Collapse of Complex Societies stelt hij dat beschavingen vaak niet instorten door aanvallen van buitenaf, maar bezwijken onder hun eigen gewicht. Hoe meer regels, structuren, verplichtingen en uitzonderingen een systeem kent, des te kwetsbaarder het wordt. Op een dag zijn de kosten van instandhouding groter dan de opbrengsten. Dan knapt het. Maar niet altijd met lawaai. Soms zakt het gewoon in elkaar, als een soufflé. En wie dan overleeft? Degene die eenvoudig leeft. Degene die autonomie heeft opgebouwd.

Peter Turchin, bioloog en historicus, benadert het vanuit data: lonen, ongelijkheid, elitegroei. Als te veel mensen strijden om te weinig elitebanen, krijg je spanningen, denkt Turchin. Jongeren met diploma’s, maar zonder toekomst. Werknemers met schulden, maar zonder huis. Politici die reageren met slogans, maar zonder visie. Het gevolg is instabiliteit. Woede. Oproep tot radicale verandering. En ja, ook daar zijn we nu aanbeland.

“Wat je nu voelt, is fragiliteit”, zou Nassim Taleb zeggen. De markt is fragiel. Het politieke systeem is fragiel. Het monetaire systeem, dat steunt op schulden en beloften, is uiterst fragiel. En wat doet een fragiel systeem als de druk te groot wordt? Het breekt. Taleb wijst op antifragiliteit als toevluchtsoord. Zoek systemen die sterker worden van stress. Die niet instorten bij volatiliteit, maar ervan leren. Zijn advies is verrassend praktisch: vermijd complexiteit, bouw redundantie in, en leer van schokken. Dat is van toepassing op je vermogen, maar ook op je lichaam, je werk, en je relaties.

En dan is er Arnold Toynbee. Minder bekend, maar even krachtig. Zijn boodschap: beschavingen sterven niet door druk van buitenaf, maar door gebrek aan creatieve respons. Als het systeem wankelt, is gehoorzaamheid de verkeerde reflex. Dan moet je vernieuwen. Creativiteit is geen luxe, het is een overlevingsstrategie.

Al deze denkers, met hun verschillende brillen, zeggen in feite hetzelfde: perioden van chaos zijn geen toeval. Ze keren terug, als seizoenen. En als je weet dat het herfst is, kun je je kleden op kou. Dan weet je dat het tijd is om te snoeien, op te slaan, en je voor te bereiden op wat daarna komt.

Wees je bewust van de cyclus, zoals Strauss & Howe.
Blijf kalm en gespreid, zoals Dalio.
Zoek het nieuwe in de winter, zoals Kondratieff.
Vereenvoudig, zoals Tainter.
Begrijp de spanningen, zoals Turchin.
Word antifragiel, zoals Taleb.
En blijf creatief, zoals Toynbee.

Het is verleidelijk om te denken dat dit te groot is. Te veel, te ver van je bed. Maar dat is precies de vergissing die deze tijd voedt. De waarheid is dat je onderdeel bent van het systeem. En dus ook van de oplossing. Waar je spaart, wat je stemt, hoe je leeft, hoe je samenwerkt; het maakt verschil.

Bitcoin is geen wondermiddel. Maar het is wél een uitdrukking van alles wat hierboven genoemd wordt. Het is eenvoudig, robuust, antifragiel, gebouwd voor tijden van systeemstress. Geen centrale controle, geen eindeloze complexiteit, geen afhankelijkheid van verkiezingen of heffingen. Het is geen oplossing voor alles. Maar wel een begin van iets nieuws!

Ben je Plus-lid? Dan gaan we door met de volgende onderwerpen:

1. Goud grote winnaar in heffingenchaos
2. SwiftSync: een turbo voor nieuwe nodes
3. De best presterende ETF tot dusver is…?