Een ‘ongekende economische situatie’, sprak Klaas Knot deze week. In een uitgebreid rapport noemt DNB een paar stevige risico’s voor de financiële stabiliteit. Dat gebeurde terwijl wij in Amsterdam waren voor de grootste bitcoinconferentie in Europa. Lees in deze Roundup hoe wij die hebben ervaren!
Marktupdate
‘De Nederlandsche Bank ziet de dalende huizenprijzen als een gevaar voor de stabiliteit van de financiële sector.’
Met deze waarschuwing opende het FD een artikel over het halfjaarlijkse rapport van DNB over de financiële stabiliteit. DNB-president Klaas Knot introduceerde hem deze week met een toespraak over de ‘ongekende economische situatie waar we ons momenteel in bevinden’, namelijk ‘de combinatie van een torenhoge inflatie, afzwakkende groeivooruitzichten en oplopende rentes’.
Nu zijn hoge inflatie, oplopende rentes en een recessie niet bij voorbaat rampzalig. Sterker nog, het is een kenmerk van een gezond ecosysteem dat voor- en tegenspoed elkaar afwisselen. Het zijn prikkels die het systeem helpen zich aan te passen aan een voortdurend veranderende omgeving.
Maar nu zijn ze mogelijk wel rampzalig. En dat komt door de weg hiernaartoe. Of, zoals het rapport het zegt: ‘Kwetsbaarheden die zich in de afgelopen jaren in een lage renteomgeving hebben opgebouwd, vormen een risico voor de financiële stabiliteit’.
We moeten meteen denken aan het rapport van een jaar geleden. We bespraken dat rapport uitgebreid in deze Alpha met als titel ‘DNB: grote risico’s als rente en inflatie stijgen’. Nou daar zijn we dus nu.
Welke kwetsbaarheden hebben zich dan opgebouwd in die lage renteomgeving? Twee voorbeelden.
- Huishoudens, bedrijven en overheden hebben veel geleend tegen een heel lage rente. Een deel van die leningen willen ze herfinancieren, en dat moet tegen een veel hogere rente. Als ze dat niet kunnen, dreigt faillissement.
- De waardering van huizen, aandelen en obligaties is tot grote hoogte gestegen. Door die goedkope leningen, maar ook door waarderingsmethoden die afhangen van lage rente.
Onze analyse was al vaker dat overheden en centrale banken klem zitten door de combinatie van hoge schulden en lage rente. Ze hebben zich in de hoek van de kamer geverfd. En daar zit je best prima, tot je weg wil.
En dat moment is nu aangebroken. Gedwongen door de hoge inflatie moeten centrale banken de rente verhogen en de opkoopprogramma’s terugdraaien. Het IMF zei het mooi: ‘centrale banken moeten rentes verhogen om inflatie in toom te houden, en om hun geloofwaardigheid te behouden.’
Ze moeten doorgaan met het krapper maken van de financial conditions tot het inflatiedoel is bereikt, of er écht iets stuk gaat in de financiële markten. Dalende huizenprijzen, meer werkloosheid en zelfs een wereldwijde recessie, het is niet ideaal, maar het moet maar.
En dus nemen we de waarschuwingen van DNB ter harte, zoals deze drie:
- Bedrijven zijn kwetsbaar voor hoge energieprijzen, en dus banken ook, want die hebben aan bedrijven uitgeleend.
- Huishoudens zijn kwetsbaar voor dalende huizenprijzen, en dus banken ook, want die hebben aan huishoudens uitgeleend.
- Pensioenfondsen en andere financiële instellingen zijn kwetsbaar voor snel oplopende rente door margeverplichtingen.
Bitcoin is door de jaren heen in allerlei perspectieven geplaatst. We willen er vandaag twee uitlichten.
Ten eerste bitcoin als alternatief voor kwetsbare banken. De referentie aan de bailouts van de banken in het eerste block van bitcoin zette de toon. Het financiële systeem was fragiel geworden door verwevenheid, ondoorzichtige derivaten en te grote hefbomen. Bitcoin is een bezitting zonder tegenpartijrisico.
Deze verhaallijn werd versterkt door de bankencrisis in Cyprus die in maart 2013 leidde tot een dreigende bankrun, gesloten banken, reddingsacties en spaarders die een flink deel van hun geld kwijt waren.
De laatste jaren hebben we het hier in Europa weinig meer over. Banken hebben grotere buffers en staan onder strenger toezicht. Je krijgt het beeld dat we definitief hebben afgerekend met de ellende van tien jaar geleden.
Ten tweede bitcoin als alternatief voor falend overheidsgeld. Deze verhaallijn kwam goed op stoom toen de VS en Europa de rente verlaagden naar ronde de nul procent en begonnen met enorme opkoopprogramma’s: money printer go brrr.
Waarom zou je een munt willen bezitten waarvan er elk jaar naar willekeur vijf of tien procent bijkomen, waarmee jouw deel van de taart relatief steeds kleiner wordt? Het beeld van het smeltende ijsklontje hoort hierbij.
Omdat de consumentenprijzen in die tijd nauwelijks inflatie vertoonden, werden de prijzen van huizen, aandelen, obligaties en luxegoederen als bewijs aangevoerd. Die stegen soms met tientallen procenten in een jaar.
De laatste jaren was de tweede verhaallijn dominant. Bitcoin stijgt sterk in waarde in een periode dat de geldhoeveelheid sterk toeneemt. De meme van ‘hedge tegen monetaire inflatie’ komt hiervandaan.
Onder aanvoering van Michael Saylor zijn professionele investeerders hierop ingestapt. Het is niet gek dat bitcoin zich ging gedragen als ‘tech stock on steroids’. Want ook techaandelen doen het goed in een tijd van lage rente en een overvloed aan geld.
De tweede verhaallijn verdwijnt nu naar de achtergrond. De financial conditions zijn krap, de rente stijgt, de geldhoeveelheid neemt af. ‘Money printer go rrrb’, grapten Alfonso & Andreas een tijdje terug in hun podcast The Macro Trading Floor.
Ja, de traditionele portefeuille van aandelen en obligaties heeft een uitzonderlijk slecht jaar. En de inflatie is ongekend hoog. Maar bitcoin staat ook 70 procent lager dan een jaar geleden.
In het diepst van een bearmarkt, als het heersende paradigma op z’n zwakst is, kan een ander paradigma het stokje overnemen. Zou dat een terugkeer zijn naar de eerste verhaallijn - bitcoin als asset buiten een financieel systeem vol kwetsbaarheid en onzekerheid?
In de grafiek van de bitcoinkoers gaan we het antwoord nog niet vinden. Ondanks de turbulentie op de financiële markten deze week was de koers opnieuw opvallend rustig.
Zelfs de publicatie van de CPI-inflatiecijfers in de Verenigde Staten kregen de koers niet buiten het prijsbereik van tussen de 18.000 en 20.500 dollar van de afgelopen vier weken.
De CPI was minder gedaald dan analisten hadden verwacht, en de kerninflatie was zelfs verder gestegen. Een bevestiging voor de Fed om de rente snel te verhogen en lang hoog te houden.
Financiële markten vlogen alle kanten op. De S&P-500 had de grootste intraday swing sinds maart 2020. Het levert positie 63 op, op de lijst van meer dan 15.000 dagen sinds 1962.
En zo suddert het voort. Tot de inflatie voldoende daalt, of tot de financiële markten in acute problemen komen en niet meer functioneren.
De waarschijnlijkste route is dat de koers van de meeste assets blijft dalen. De lagere groei raakt de winstverwachting van bedrijven en vraag naar grondstoffen. De hogere rente raakt risk assets en obligaties.
En bitcoin?
De rustige koers maakt sommigen hoopvol op een spoedige ontkoppeling van het tumult. Op lange termijn is dat best denkbaar. Maar een nieuwe verhaallijn wordt pas zichtbaar in de koers als er instroom van nieuwe gebruikers op gang komt. En daar zien we nog geen aanwijzingen voor.
Vooralsnog is ons hoofdscenario daarom dat ook de koers van bitcoin onder druk blijft staan. In een gunstig geval blijft die tussen 17.500 en 25.000 dollar, maar houd ook rekening met lagere koersen.
In de echokamer
Deze week kwam de echokamer letterlijk en figuurlijk naar Amsterdam, en wij zaten er middenin. Woensdag startte Bitcoin Amsterdam en wij trapten af op het hoofdpodium in een indrukwekkend aangeklede Gashouder:
Bert opende met een verhaal over de aard van bitcoin, en gebruikte daarbij het bij de meeste Alpha’s welbekende tientje om duidelijk te maken waar de innovatie die in 2009 is gedaan om draait. De mogelijkheid om digitaal bezit, te beginnen met geld, van de een naar de ander te sturen zonder dat daarbij een tussenpersoon nodig is om de administratie bij te houden. Te gebruiken door iedereen, van doemdenkers tot mensenrechtenactivist, van anarchist tot mensen die de klimaattransitie willen versnellen.
Bart legde daarna uit hoe je het lightningnetwerk kunt gebruiken om mee te betalen. Goed idee, want op het hele Westergasterrein kon met bitcoin afgerekend worden. Best spannend natuurlijk, als je dat nog nooit gedaan hebt. Maar met de uitleg van Bart op zak, bleek het voor iedereen – jong en oud – goed te doen.
Na de opening vertrok Bert naar het tweede podium om te praten over de voorwaarden voor grootschalige adoptie van bitcoin in Europa. Tot tien minuten voor aanvang stond hij daar nagenoeg alleen, maar dat veranderde snel. In een bomvolle zaal, die wat weg heeft van een ondergrondse ruimte voor kickbokswedstrijden, legde hij uit dat massa-adoptie niet alleen leuk is, maar essentieel voor het behalen van het doel dat bitcoin beoogt te bereiken. Zijn verhaal vervolgde met een verslag van de manieren waarop wij daar een bijdrage aan doen in Nederland, om daar vervolgens een draaiboek uit te destilleren voor de Berts, Barts, en Peters in andere Europese landen.
We vervolgden onze weg naar Bart. Bij aankomst zagen we tot onze verbazing mensen in de gangen dringen om de overvolle workshopzaal binnen te komen. Bart sprak daar over het lightningnetwerk, op dit moment met stip het onderwerp waar hij het liefst een boekje over open doet. Dat enthousiasme werkte aanstekelijk, want tientallen toehoorders vertrokken de zaal met – voor het eerst – een lightning wallet op hun telefoon.
Op dag twee namen Bert en Peter deel aan een panel met Alex Gladstein en David Zell. Onderwerp van het gesprek was het verdwijnen van cash, de opkomst van digitaal centralebankgeld, de potentiële effecten daarvan op de samenleving, en hoe bitcoin in die dynamiek een plek heeft. De kortste samenvatting: die kan alas uitweg gebruikt worden, hoe bont het ook gemaakt wordt. Een optie voor wie dat nodig heeft.
Meer over de inhoud van de conferentie lees je verderop in deze Roundup. Hier schakelen we over naar wat onze conferentie-ervaring van leuk naar buitengewoon en onvergetelijk heeft getild: de mensen.
We waren op de conferentie onder de vlag van Satoshi Radio. Onze studio is van Rotterdam naar Amsterdam verhuisd, en kreeg op de allerbeste plek op het terrein een nieuwe plek. Naast de bar, op een centrale plaats, makkelijk te vinden, en daarom met grote toeloop van bezoekers.
Hier hebben we in twee delen bijna drie uur aan podcast opgenomen. Dat deden we niet alleen, maar kregen hulp van vrienden van de show die bij ons op de bank kwamen zitten, zoals Boris van de Ven, Aaron van Wirdum, Marc van der Chijs, Patrick van der Meijde, Sjors Provoost, en meer.
Het is ook de plek waar we honderden luisteraars, sprekers, collega’s, én Alpha’s een hand hebben gegeven en gesproken. De rode draad: jullie zijn allemaal leuke, positieve, constructieve, en kritische mensen. Geen gesprek verveelt, en geen ontmoeting hindert. De sfeer die jullie neerzetten, komen we nergens anders tegen. Des te meer reden om onze plannen die we voor Alpha hebben met veel positieve enerrgie door te zetten. Dank daarvoor!
Kijk-, lees-, en luistertips
Het beste van Bitcoin Amsterdam
Vanzelfsprekend staat deze Roundup voor een deel in het teken van Bitcoin Amsterdam. Tussen de bedrijven door hebben we zo veel als mogelijk presentaties bijgewoond, zodat we jullie via deze weg kunnen vertellen wat we daarvan het meest terugluisterwaardig vinden.
Het eerste wat we je aanraden is om het gesprek tussen Adam Back en Aaron van Wirdum terug te kijken. “Iedereen heeft het altijd over Satoshi, maar eigenlijk is Adam Back een net zo’n grote held”, hoorden we iemand op de conferentie zeggen. Daar sluiten we ons bij aan.
De volgende naar wie je kijken moet, is Sam Wouters van River. Hij vertelt over wat wat er komt kijken bij het draaien van één van de grootste lightning nodes ter wereld. Je krijgt niet vaak de kans om zo achter de schermen mee te gluren.
Dan gaan we naar Tuur Demeester, die tot op het laatste moment niet op het programma stond. Dat veranderde gelukkig, want zijn presentatie over hoop en onzekerheid was zeer de moeite waard.
Om dag één positief af te sluiten, gaan we over naar Troy Cross. We hebben hem al meerdere malen getipt om zijn goede optreden in What Bitcoin Did en zijn presentatie op Bitcoin Amsterdam was van dezelfde kwaliteit. Hij praat een half uur over sustainable abundance.
Dan dag twee. Wij keken erg uit naar de paneldiscussie met de naam Bitcoin’s Media Problem. We werden niet teleurgesteld. De dames hielden zich prima staande in de voor hen toch wat vijandige omgeving en legden hun gesprekspartners het vuur aan de schenen. Zeker de moeite waard om terug te luisteren. Onze kanttekeningen bij het gesprek, die we zeker hebben, hoor je uitgebreid in deel 2 van de laatste Satoshi Radio-aflevering.
Vrij snel daarna was het de beurt aan Alfonso Peccatiello, Marc van der Chijs, Willem Middelkoop en Marc Riedrich om diep in het macro-economische landschap te duiken. Het gesprek dat ontstond, kreeg achteraf Bert’s stempel van goedkeuring, dus dan weet je dat het goed zit.
Dan naar de laatste tip. Save the best for last, zeggen de Amerikanen wel eens. In dit geval voegen ze daad bij woord, want het Bitcoin is Borderless-panel was fantastisch. De perfecte samenvatting van de essentie van bitcoin in een gesprek van 45 minuten.
De presentaties hierboven vonden allemaal op het hoofdpodium plaats. We hebben gehoord dat van de andere podia ook nog video’s zullen verschijnen. Als daar wat moois tussen zit, zie je het natuurlijk volgende week in de Roundup terug!
Overige podcasts
Als je aanwezig bent op zo’n grote conferentie, lijkt het soms alsof de wereld even stilstaat. Niets is minder waar, natuurlijk. Door de conferentie is de lijst weliswaar wat korter dan dan je gewend bent, maar we hebben in de auto en de trein toch nog wat signaal uit de ruis weten te vissen.
Je zou bijvoorbeeld kunnen luisteren naar Lyn Alden die met Peter McCormack in gesprek ging. De marktupdate van Bert in onze podcast was deze week kort, dus dit kan je zien als aanvulling. Een andere leuke podcast is die van Tim Ferris, die Coinbase CEO Brian Armstrong te gast had. Als je weten wil hoe hij het ervaren heeft om zijn bedrijf zo hard te zien groeien, is deze aflevering voor jou. Verder loopt Het Nieuwe Geld ook gewoon door en is aflevering zes zeer de moeite waard. Sluiten we deze week af met The Economist en de aflevering die ze maakte over Panic Economics. De aanleiding? De Nobelprijs voor de economie die eerder die week uitgereikt werd.
In het kort
“Bitcoin is voor iedereen.” Met deze uitspraak trapte Bert de Amsterdamse bitcoinconferentie af. In essentie spreekt hij over bitcoin als permissionless systeem. Voor deze term bestaat geen goed Nederlands alternatief. Het betekent dat er geen toestemming nodig is om het systeem te mogen gebruiken. Ook niet een klein beetje. Er staat niemand bij de deur om te controleren wie je bent, wat je doet, waar je vandaan komt, en hoe je er bent gekomen.
Deze week verschenen diverse berichten over het traditionele financiële systeem die het belang van deze eigenschap van bitcoin onderstrepen.
Zo kwam PayPal in het nieuws met het merkwaardige bericht dat ze gebruikers van het betaalplatform gaat beboeten voor het promoten van desinformatie. Snel na de ontstane ophef meldde het bedrijf dat het een “fout” betrof, en dat “het nooit de bedoeling was om gebruikers te straffen”. Daarmee lijkt de zaak afgedaan, hoewel het werk van speurneuzen op sociale media de integriteit van PayPal verder in twijfel trekt.
De ophef rond PayPal werd deze week versterkt doordat het betaalbedrijf betalingen aan een sociaaldemocratische Hongkongse politieke partij stopzette. “Na beoordeling van uw account hebben we vastgesteld dat er buitensporige risico’s aan verbonden zijn”, luidt het bericht. Over wat die risico’s precies zijn, tast de politieke partij nog in het duister.
Gisteren kwam naar buiten dat de bank JPMorgan Chase de bankrekening van rapper Kanye West (nu bekend met de naam ‘Ye’) in de prullenbak heeft gegooid. In de brief gericht aan West wordt hem enkel verteld dat hij zijn bankrekening kwijt is, en niet waarom. In de media wordt het gekoppeld aan zijn online gedrag, met onder meer antisemitische uitlatingen en kritiek op JPMorgan-bestuurders.
Woensdag maakte TransferWise aan haar klanten bekend dat ze stopt met dollartransacties naar Nigeria. Als reden wordt genoemd dat “geld versturen naar Nigeria niet zo snel en betrouwbaar genoeg is geweest als we willen”. Zo kan er voor veel mensen ineens een vitale verbindingslijn verdwijnen.
We gaan hier geen politiek of inhoudelijk oordeel vellen over het gedrag van individuen of organisaties. Deze voorbeelden, die helaas steeds vaker verschijnen, vertellen het verhaal van bitcoin beter dan de keynotes die in warme conferentiezalen worden gegeven. Iedereen die buitengesloten wordt van het gebruik van geld, heeft de optie om over te stappen. Bitcoin is er voor iedereen. Een hoopvol vooruitzicht, in het bijzonder voor die momenten waarin overstappen een bittere noodzaak is.
In ander nieuws:
- Software voor bitcoinminers krijgt grote upgrade. Een groep bedrijven en individuen heeft de afgelopen jaren gewerkt aan de verwezenlijking van Stratum V2; het resultaat daarvan is deze week gepubliceerd. Stratum is een bundel afspraken, een protocol, voor de communicatie tussen miners en een mining pool. Versie 2 van dit protocol verbetert mining op diverse fronten, waaronder het gebruik van data, verbruik van energie, en de weerbaarheid tegen censuur. Koos voorheen de mining pool waar miners aan werken, kunnen ze dat nu op individuele basis doen. Opvallend is dat deze technische upgrade de voorpagina van de CNBC haalde.
- Iraanse bitcoinevangelist gearresteerd. Het is al weken onrustig in Iran. Tienduizenden Iraniërs gaan de straat op om te demonstreren tegen het regime en willen meer vrijheid. Afgelopen weekend kwam naar buiten dat Ziya Sadr in september is opgepakt. Zijn arrestatie zou niets met de protesten te maken hebben, maar te wijten zijn aan zijn inspanningen om “duizenden Iraniërs te helpen aan financiële vrijheid”.
- Google gaat cryptobetalingen accepteren voor clouddiensten. Dinsdag verschenen persberichten van Google en Coinbase, die daartoe gaan samenwerken. Google stelt ook gebruik te gaan maken van Coinbase Prime en Coinbase Node. Met Prime kunnen financiële instellingen en grote bedrijven met cryptovaluta’s aan de slag, en met Node krijgen ontwikkelaars toegang tot data die op blockchains opgeslagen staat.
- River Financial maakt integratie lightningnetwerk makkelijk. Het bedrijf lanceerde dinsdag een toolkit die integratie van lightningbetalingen mogelijk maakt in bestaande applicaties zonder dat het optuigen en onderhouden van eigen infrastructuur nodig is.
- Coin Center stelt OFAC-sancties op de proef in rechtbank. De Amerikaanse sancties gericht op Tornado Cash hebben terecht veel losgemaakt. Direct na publicatie rees de vraag of de getroffen maatregelen wel rechtsgeldig zijn. Het is daarom niet verrassend, maar wel belangrijk, dat Coin Center de beslissing gaat aanvechten. Over de planning en het verloop is nog niets bekend.
- ’s Werelds grootste bewaarbank start met cryptovaluta. Volgens de Wall Street Journal kunnen klanten van BNY Mellon vanaf deze week bij de bank terecht. Analisten zien hierin een belangrijke gebeurtenis, want veel traditionele financiële instellingen gebruiken BNY Mellon voor de opslag van financiële producten. Zij kunnen nu ook met cryptovaluta aan de slag.
- Opvallend veel Braziliaanse bedrijven bezitten cryptovaluta. Dat blijkt uit een recent rapport van de belastingdienst in Brazilië. Enkel in augustus hebben 12.053 bedrijven aangifte gedaan van een crypto-aankoop.
- 36% korting op bitcoin bij Grayscale. Een buitenkans? Dat niet. Het gaat om bitcoins die vastzitten in het Grayscale Investment's Bitcoin Trust (GBTC). De aandelen in dat fonds worden al maanden met hoge korting verhandeld. Dat komt onder meer omdat er nu betere en goedkopere alternatieven bestaan, zoals bitcoin ETF’s in Canada en Australië, en soortgelijke producten in Europa.
- Custodia Bank sleept de Fed voor de rechter. Deze beslissing komt als reactie op het nieuws dat BNY Mellon met cryptodiensten starten mag. Custodia wacht al 19 maanden op een directe verbinding met het Fed-netwerk, maar kreeg die nooit toegewezen in verband met verhoogde risico’s die volgens de Fed kleven aan het werken met digitale valuta. Dat is vreemd, want BNY Mellon start nu met soortgelijke diensten, en heeft die verbinding wél. Vriendjespolitiek? Daar moet de rechter zich over buigen.
- Tether niet meer blootgesteld aan commercieel schuldpapier. Donderdag maakte het bedrijf achter ’s werelds grootste stablecoin bekend dat de grote schoonmaak van haar reserves voor een groot deel is afgerond. Alle zogeheten corporate bonds zijn vervangen met Amerikaanse staatsobligaties. Eind september vorig jaar stond er nog voor meer dan 30 miljard dollar op de balans.
- Bitcoin aanhouden op bedrijfsbalans wordt makkelijker. Althans, dat is de verwachting. Op dit moment bestaan er nog geen regels voor het in de boeken zetten van bitcoin. Daarom moet er gewerkt worden met omslachtige constructies, vergelijkbaar met hoe bijvoorbeeld de waarde van intellectueel eigendom bijgehouden wordt. Wat de Amerikaanse standaardenorganisatie voor accountants (FASB) verandert dat. Ze adviseert over te stappen op fair-value accounting, zodat prijsverandering van het bezit direct in de boeken kan worden doorgevoerd. Volgens Michael Saylor is dit een “grote mijlpaal op weg naar institutionele adoptie”.
Meme van de week
Ten slotte
Wat. Een. Week. Dit weekend staat voor ons in het teken van het verwerken van alle positieve indrukken die we meenemen vanaf het Amsterdamse Westergasterrein. Dank aan alle Alpha’s die even een praatje zijn komen maken, en voor diegene die er helaas niet bij kon zijn: we hopen je in december in Tivoli te zien!
Groet, goed weekend,
Peter, Bert, en Bart