Onrust op de financiële markten. Torenhoge inflatie. De 98K van PlanB niet gehaald. Daar tegenover ligt een hele berg aanwijzingen dat we het diepste punt van deze correctie gezien hebben, dat de bitcoinmarkt kerngezond is, en de bullmarkt intact. We zetten beide kanten van het verhaal voor je op een rijtje. En natuurlijk weer een schitterende lijst met kijk-, lees- en luistertips voor het weekend!
Marktupdate
Vorige week schreven we de Roundup in het oog van de storm. Nieuwe zorgen over de omikron-variant deden de financiële markten op hun grondvesten schudden. De AEX verloor 3,5 procent en ruwe olie 13,5 procent.
Bitcoin zat daar tussenin met een daling van 9 procent tot een laagste punt van 53.250 dollar op zondag 28 november. Dat brengt deze correctie tot afgerond 23 procent onder de top van 69.000 dollar. Een milde correctie in een bullmarkt.
Rond de 53.000 dollar komen een paar interessante niveaus bij elkaar. Het is de eerdere top van 6 september. Het is de koers waarop bitcoin een marktwaarde heeft van 1 biljoen dollar. En daar liggen het 100-daagse voortschrijdend gemiddelde en de stijgende trendlijn vanaf de bodem op 20 juli.
Daarmee is de sterke stijgende trend sinds deze zomer nog intact. Dat voelt misschien niet zo, maar dat komt wellicht door de verwachtingen die hooggespannen waren. November zou een knaller worden met de 98K van PlanB als stip aan de horizon.
Het ‘floor model’ dat achter deze voorspelling lag is aan diggelen. Hoewel PlanB zelf nog ruimte ziet voor herstel naar de voorspelling van december op 135.000 dollar. Het stock-to-flow-model is niet aangetast, haast hij zich eraan toe te voegen.
En zo worden velen heen en weer geslingerd tussen hoop en vrees. Of tussen hebzucht en angst, als we het even naar de taal van financiële markten vertalen.
Voor bitcoin wordt er een fear & greed index bijgehouden waarin technische indicatoren en sentiment worden samengevoegd in een getal tussen 0 en 100, waarbij 0 totale paniek en 100 totale euforie is. We zitten nu aan de onderkant van het gematigde stuk tussen 20 en 80.
On-chain
De koers waar we nu staan is een geweldig koopmoment - op de voorwaarde dat we daadwerkelijk nog in een bullmarkt zitten, en dat zich geen black swan event voordoet waarbij schoksgewijs de omstandigheden en de context veranderen.
Glassnode-analist CheckMatey merkte op dat de realized price van short term holders in bullmarkten vaak een lokale bodem aanwijst. Dat is niet vreemd, omdat dat het punt is waarop short term holders niet meer tegen verlies verkopen.
Mij viel op dat de STH realized price (roze) op de punten waar die interacteert met de koers vaak samenvalt met het 100-daags voortschrijdend gemiddelde (blauw), die we in de afgelopen jaren vaak gebruikt hebben voor lokale toppen en bodems. Het zijn blijkbaar punten waar on-chain analyse en technische analyse het met elkaar eens zijn.
Inmiddels is 21,6 procent van alle bitcoin van handen gewisseld boven de koers van 53.000 dollar. En dat is alleen nog maar on-chain, op handelsplatforms ligt dat percentage wellicht nog een stuk hoger. Dat is een aanwijzing dat de bodem van zondag 28 november inderdaad de lokale bodem is, en dat deze bullmarkt klaar is voor een volgende periode van stijging.
Inflatie
Ook deze week moeten we het hebben over inflatie. Het is het dominante macro-economische thema en heeft daardoor flinke invloed op alle financiële markten, inclusief de bitcoinmarkt.
Deze week vlogen de inflatiecijfers je om de oren. Duitsland trok als eerste de aandacht. Op maandag kwamen ze met een jaar-op-jaar inflatie van 6,0 procent volgens de Europese inflatieindex HICP en 5,2 procent volgens hun eigen CPI.
ECB-directielid Isabel Schnabel zei die ochtend bij ZDF: “We gaan ervan uit dat de inflatie in november de piek zal bereiken en in het komende jaar weer geleidelijk zal afnemen.”
Dat zou in Duitsland best kunnen uitkomen. In de Duitse cijfers zit een tijdelijke btw-verlaging van juli t/m december 2020. Het effect daarvan, een hogere jaar-op-jaar inflatie, verdwijnt na 31 december 2021.
Maar eens naar de rest van Europa kijken dan. Die cijfers kwamen een dag later. Gemiddeld in de Eurozone is de inflatie 4,9 procent. Daarin spelen de gestegen energieprijzen een grote rol. Hieronder kun je zien dat energie 27 procent duurder is dan een jaar geleden, en de rest gemiddeld maar 2,5 procent.
Nederland springt eruit met de grootste stijging van alle landen, van 3,7 naar 5,6 procent. De reden zal je niet verbazen: hier zijn de energieprijzen bovengemiddeld veel gestegen, bijna 43 procent ten opzichte van een jaar geleden. De rest komt hier met 2,4 procent aardig bij het Europees gemiddelde in de buurt.
Twee dingen zijn dus tegelijk waar: (a) de inflatie is in de VS en Europa op het hoogste punt sinds de jaren negentig, en (b) de verhoging van de inflatie wordt nog steeds grotendeels veroorzaakt door invloeden die op zichzelf tijdelijk zijn.
Echter, zoals De Nederlandsche Bank in het najaarsrapport over de financiële stabiliteit opmerkte: als er maar genoeg tijdelijke inflatieverhogingen achter elkaar geplakt worden, dan is het uiteindelijk alsnog langdurig.
Een gevolg van die langdurigheid kan zijn dat producenten duurdere inkoop van grondstoffen en energie in hun verkoopprijs gaan doorberekenen. En dat werknemers hogere lonen gaan eisen, wat kan leiden tot de gevreesde loon-prijsspiraal.
De eerste voortekenen van zo’n loon-prijsspiraal zien we daarvan al in de markt. Personeel is schaars, de werkloosheid ligt met 2,9 procent op het niveau van februari 2020 en dat was het laagste punt sinds 2003, toen de huidige meetmethode begon. Anekdotisch merken we dat sollicitanten een hoger salaris willen en dat ZP-ers hun tarieven verhogen. Al wat minder anekdotisch is dat Pieter Omtzigt deze week voorstelde het minimumloon met 4 procent te verhogen.
Brandhout
Dat die werkloosheid zo laag is dat komt mede door de bijzonder riante steun die de overheid heeft gegeven. De Algemene Rekenkamer kwam in oktober uit op een totale rekening van 82,1 miljard euro. Dat is zo’n 10.000 euro per huishouden. Heel vergelijkbaar met de VS waar die steun niet via bedrijven werd uitgedeeld maar rechtstreeks aan de burger.
Die steun was noodzakelijk om te voorkomen dat de economie in een diepe crisis zou komen. In het bos van de economie heeft zich een dikke stapel droog brandhout verzameld. Een vonkje is genoeg voor een inferno. Zie bladzijde 13 t/m 15 van Ons geld is stuk, voor de Alpha-lezers die het boek niet hebben staat hier een PDF.
Maar die ingreep heeft alleen maar voor nog veel meer dor hout gezorgd. Zo concludeert ook het CPB in de economische analyse van de steunpakketten: ‘De steun is ook terechtgekomen bij niet-levensvatbare bedrijven en hoog solvabele bedrijven. Een groot deel van de steun is gegaan naar relatief laagproductieve bedrijven en naar bedrijven met een lage solvabiliteit.’
De ministers en staatssecretarissen schreven vorige week in een brief over nieuwe coronasteun dat dit ‘verstorend [is] voor de economie’ en ‘Steun verergert de krapte op de arbeidsmarkt, omdat het baanbehoud stimuleert bij bedrijven die mogelijk niet levensvatbaar zijn.’
De noodsteun wereldwijd voorkomt dus een acute crisis, ten koste van de levensvatbaarheid van de economie op lange termijn.
En dat uit zich onder andere in inflatie: er is immers een tekort aan bronnen (grondstoffen, gebouwen, machines, personeel) doordat die bronnen niet worden vrijgegeven door bedrijven die eigenlijk onvoldoende productief zijn.
De eerste ongerustheid over de nieuwe corona-variant die vorige week vrijdag de financiële markten deed trillen is inmiddels weggeëbt, maar juist op lange termijn zou de nieuwe variant roet in het eten kunnen gooien, door voor langdurig hoge inflatie te zorgen.
En dat zou wel eens een vruchtbare omstandigheid kunnen zijn voor bitcoin. Huishoudens, bedrijven en instituties worden door de combinatie van lage rente en hoge inflatie gedwongen om op zoek te gaan naar rendement en daardoor meer risico te nemen. En bitcoin zou dan wel eens op veel verlanglijstjes kunnen staan!
Om af te sluiten wil ik de laatste maand van het jaar inleiden met het scenario dat we in mei dit jaar maakten, nadat we in de 'mini-bearmarkt' terechtkwamen. Niemand weet zeker dat er daadwerkelijk een tweede deel van deze bullmarkt komt, en al helemaal niet wanneer. Maar als die komt, dan zou dat er best zo uit kunnen zien!
In de media
Alle media: ‘Jongeren beleggen in crypto!’
Bijna de helft van de jongeren tussen de 18 en 30 jaar belegt. Meer dan een kwart van hen doet dat ook in cryptovaluta’s, en 10% van hen wil niets anders dan dat. Met dit onderzoeksrapport bleken de Rabobank en het Nibud goud in handen te hebben, want nagenoeg alle Nederlandse media smulden ervan. ‘Beleggen? Crypto? Jongeren? Dat is eng, dus daar moeten we iets mee’, leek de gedachte.
Op die manier kwam Bart op maandagavond terecht in het programma Met het Oog op Morgen van de NOS. Hij zat daar samen met de jonge cryptobelegger Niek Leeman aan tafel om de uitkomsten van het onderzoek te bespreken, duiden en nuanceren. Via deze link kom je direct op de juiste plek in het gesprek terecht.
Bert nam het stokje over en belandde bij het programma Spraakmakers op Radio 1. Hij was één van de zes sprekers die hun licht mochten laten schijnen over het uitgebrachte Nibud-rapport, en bevond zich met Wim Boonstra en Kees Boonman in mooi gezelschap.
Als kers op de taart werd Peter op woensdag over hetzelfde onderwerp gebeld door een redacteur van het NOS Jeugdjournaal. Dat bleek een leerzaam gesprek te worden; het beoogde publiek gaf weer een nieuwe dimensie aan ‘moeilijke materie op een eenvoudige manier uitleggen’.
Holland Gold: Waar goud en bitcoin elkaar ontmoeten
Dinsdag zaten Bert en Peter bij goudbedrijf Holland Gold (Aunexum). Namens hen interviewen Paul Buitink en Joris Beemsterboer verschillende economen en experts op macro-economisch gebied, en wij kregen de eer om in die context te vertellen over waar bitcoin zich in dat speelveld bevindt. Mooi gesprek geworden!
De Nieuwe Wereld: Digitale duurzaamheid
Vorige week vrijdag schoof Bert aan bij een speciale opname van De Nieuwe Wereld. Het thema: digitale duurzaamheid en de toekomst van ons (digitale) geldsysteem. Wie heeft straks onze financiële infrastructuur in handen? Presentator Ad Verbrugge praat daarover met Bert, Simon Lelieveldt, INNOPAY-oprichter Douwe Lycklama, Univé’s bestuursvoorzitter Johan van den Neste, en ING’s hoofdeconoom Teunis Brosens.
Schokvast: ‘Mensen worden slapend arm’
“Misschien het mooiste gesprek dat ik dit jaar in een podcast voerde”, schreef Bert op Twitter. Dan weet je dat het de moeite waard is om te luisteren. Hij schoof aan bij podcast Schokvast en sprak daar over complexiteit, irrationaliteit en verbeeldingskracht. En waarom bitcoin nu nog onhandig is, maar dat vermoedelijk niet zo blijft. Luisteren!
30/11/202161 MIN
Kijk-, lees-, en luistertips
Tja, met zo’n week in de media heb je haast niet nóg meer te lezen en luisteren nodig. Maar soms is de kennishonger niet te stillen. Voor jou hebben we meer kijk-, lees-, en luistertips in petto!
Longread: Wat betekent het vertrek van Dorsey voor Twitter
Jack Dorsey vertrekt als CEO van Twitter. Welke impact zal dat hebben? Mike Solana betoogt in dit artikel dat het vertrek van Dorsey wel eens grote gevolgen kan hebben voor het platform. Volgens hem was Dorsey, ondanks dat het niet altijd zo leek, een voorvechter voor vrijheid van meningsuiting en anti-censuur. Hij betwijfelt of dit zo blijft na zijn vertrek.
Mike Solana
Podcast: ‘Bitcoin is digitale energie’
Michael Saylor weet telkens weer te verbazen met een goed verhaal. Afgelopen maandag was hij live op Fox bij Tucker Carlson. Waar het normaliter vooral de presentator is die het woord voert, bleek hij hier uitermate geboeid door het verhaal van Saylor, die eigenhandig miljoenen Amerikanen orange pilled. Het hele interview (langer dan een uur) kan je hier terugzien.
Toevallig, of niet, verscheen deze week ook een gesprek tussen Peter McCormack en Michael Saylor online. Daarin gaat het over de strategie van MicroStrategy, de reden waarom hij privé en zakelijk all-in is gegaan, en welke rol hij ziet weggelegd voor bitcoin als technologie in onze maatschappij.
Peter McCormack
Podcast: ‘Bitcoin is de zwarte zwaan’
In de podcast Coin Stories was Alex Mashinsky recent te gast. Hij vertelt over zijn tumultueuze achtergrond, zijn bedrijf Celsius, en bovenal over zijn passie voor bitcoin. Waar veel mensen zoeken naar potentiële zwarte zwanen voor bitcoin, die een abrupt einde aan het bestaan ervan kunnen veroorzaken, draait Alex het om; bitcoin is zélf een zwarte zwaan. Zeker het luisteren waard!
Twitter Thread: Door bitcoin verwarmd huis
We zien het de laatste tijd vaker langskomen: mensen of bedrijven die de warmte die bitcoin miners produceren niet zien als bijproduct, maar als hoofdproduct. In dit artikel legt Haley Thompson uit hoe hij zijn huis verwarmt met bitcoin miners.
StateFall
In het kort
Zoals je eerder in deze Alpha hebt kunnen zien, zijn we deze week op verschillende plekken te gast geweest om te praten over het rapport dat het NIBUD samen met de Rabobank schreef. Natuurlijk hadden we het rapport zelf ook al gelezen en om eerlijk te zijn waren we enigszins verbaasd over de nogal uitgesproken krantenkoppen die ons onder ogen kwamen. Zo schreef de Telegraaf:
Kwart jongeren zet in op crypto, maar ’kennis ontbreekt vaak’
Men vergeet hier te vermelden dat "kennis" over beleggen in het onderzoek getest werd door één vraag te stellen waarmee financiële geletterdheid getest kan worden. Indien een respondent die vraag fout beantwoord, wordt hij aangemerkt als iemand "zonder kennis" van beleggen. Redelijk kort door de bocht als je het ons vraagt. Ook het NRC had er zin in:
Iets meer dan de helft van de respondenten zegt te beleggen als hobby. Bijna één op de tien jongeren belegt zonder spaargeld achter de hand te houden. Het Nibud adviseert alleenstaanden juist een buffer aan te leggen van zeker 3.000 euro.
Vreemde manier om de resultaten te framen. Wat er eigenlijk staat is dat *meer dan 9 op de 10 jongeren belegt terwijl ze spaargeld achter de hand houden.* Gaat eigenlijk best prima dus!
Voor wie het gemist heeft, even de onderzoeksresultaten op een rijtje:
- 42% van de jongvolwassenen tussen de 18 en 30 jaar belegt.
- 9% belegt zonder spaargeld achter de hand te hebben.
- 85% doet het om vermogen op te bouwen.
- 56% zegt het te doen als hobby.
- Merendeel van deze jonge beleggers is man, ouder dan 25, heeft een inkomen hoger dan 3.000 euro per maand.
Wij vinden dit eigenlijk best een positieve ontwikkeling. Steeds meer jongvolwassenen nemen hun (financiële) toekomst in eigen handen, verdiepen zich in zowel aandelen als crypto en doen dat op een grotendeels verantwoordelijke manier (met spaargeld achter de hand).
Natuurlijk gebeurde er nog meer in de bitcoin wereld. Hieronder de, in onze ogen, belangrijkste items;
- Een dag nadat Jack Dorsey aankondigde te stoppen als CEO van Twitter werd bekend dat Square vanaf nu verder gaat als Block en dat Square Crypto omgedoopt wordt tot Spiral BTC. Eén ding is duidelijk: de focus ligt op bitcoin.
- Bitcoin bedrijven in Amerika kunnen opgelucht adem halen: niet elk bedrijf dat iets met crypto doet wordt gezien als VASP (Virtual Asset Service Provider). Daar was een paar maanden terug nogal wat onduidelijkheid over. Als je als bedrijf als VASP gezien wordt heeft dat behoorlijke implicaties qua wetgeving.
- Meta (Facebook) heeft haar beleid ten opzichte van crypto advertenties weer wat verruimd. Bedrijven met een licentie mogen nu adverteren op de verschillende Meta platformen. Voor Nederlandse bedrijven betekent dit dat ze een registratie bij DNB nodig hebben.
- Het is weer die tijd van de maand: Michael Saylor koopt met MicroStrategy voor 414 miljoen dollar bitcoin. Om precies te zijn: 7.002 bitcoin.
- Turkije verkeert in de "liracrisis". De Turkse valuta heeft het afgelopen jaar zo'n 40% van haar waarde verloren ten opzichte van de dollar. Daarnaast is de inflatie dit jaar 20%. Na de president van de Turkse centrale bank een paar maanden terug, was het nu minister van financiën die het veld moest ruimen.
- We hebben het bijna wekelijks over inflatie. Inmiddels zijn wij niet meer de enige en komt het onderwerp ook terug in de krant en op het journaal. Vaak gaat het er dan over of de inflatie van voorbijgaande aard is. Maar wat betekent "van voorbijgaande aard" eigenlijk? Volgens FED Chair Jerome Powell is het zo onduidelijk dat we maar moeten stoppen met het gebruiken van die term.
Meme van de week
Ten slotte
Zijn jullie ook klaar voor een week met wat toegenomen spanning in de markt? Of dat nu gebeurt of niet: wij zijn er klaar voor en nemen jou erin mee. Mocht je in de tussentijd een vraag, opmerking of verzoeknummer hebben, laat het ons horen! Rest ons niets dan je een goed weekend te wensen; tot volgende week!
Groet,
Bert, Bart en Peter